GAZADAN İSYANA YENİÇERİLER

Alp Ramazanoğlu |

Osmanlı İmparatorluğu’nu 1453-1699 tarihleri arasında yaklaşık 250 yıl dünyanın tartışmasız en büyük gücü yapan unsurlardan biri de Yeniçerilerdi. Orhan Gazi döneminde temelleri atılan ve 1363 yılında I. Murad devrinde oluşturulan Yeniçeri Ocağı; devşirmelerden, yani Hıristiyan ailelerin Müslümanlaştırılan çocuklarından oluşuyordu.

Modern anlamda dünyadaki ilk profesyonel daimi ordu olan Yeniçeriler, sanıldığının aksine Osmanlı Ordusunun küçük bir kısmını teşkil ediyordu. Ancak bu ordu, savaşta ve barışta padişahı koruma görevi üstlendiği için etkisi ve saygınlığı bir hayli fazlaydı. Üç kıtada gerçekleştirilen onlarca fetihte çok önemli katkıları olan Yeniçeriler, Varna Muharebesi (II. Murad dönemi, 1444) gibi ‘kazan veya yok ol’ anlamı taşıyan hayati savaşların kazanılmasında ise doğrudan belirleyici oldu.

YANLIŞ TEŞHİS 

Osmanlı İmparatorluğu’nun kusursuz işleyen devlet düzeninin bozulma işaretleri verdiği 17’nci yüzyılda, Yeniçeri Ocağında da birtakım sorunlar baş gösterdi. Bürokrasiden eğitime, sosyal hayattan ekonomiye kadar hissedilen emarelerin orduya yansıması kaçınılmazdı. Ancak ordu ve Yeniçeri Ocağı, devlet düzeninde yaşanan aksaklıkların en az hissedildiği alanlardan biriydi.

II. Osman gençliğinin ve deneyimsizliğinin getirdiği yanlış teşhis dolayısıyla Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşündü. Bu fikrin ifşa olması sonucu 1622 yılında patlak veren isyanda hem tahtından hem de canından oldu. II. Osman’ın disiplinsiz olduğunu düşündüğü ve ortadan kaldırmayı planladığı bu ordu; kardeşi IV. Murad zamanında seferden sefere koştu, 1639’da Bağdat’ı fethetti.

ASIL ÇÜRÜME 

Yeniçeri Ocağındaki asıl bozulmalar sonraki yıllarda yaşandı. Müslüman kökenlilerin ocağa alınması, emekli olmadan evlenebilme yasağının delinmesi, askerlerin ticaretle, tarımla ve zanaatla uğraşmaya başlamaları gibi sebepler ordudaki disiplini kırdı.

Önceki yüzyıllarda canlarından başka kaybedecek varlığı olmayan ve düşmanları için ölüm makinesi olan Yeniçeriler, artık öldüklerinde çok şey kaybedecek insanlara dönüştüler. Çünkü düzenli hayatları, aileleri, eşleri ve çocukları vardı. Zanaat, tarım ve ticaretle uğraşıyorlardı. Bunlar yetmezmiş gibi kendi oğullarını da ocağa almaya başladılar. Ocakta devşirme askerlerin sayısı ve ağırlığı, Müslüman kökenli Yeniçeriler lehine değişti.

MUZAFFER ORDUDAN ÇAPULCU SÜRÜSÜNE

Bir zamanlar yalnızca devşirmelerden ve iyi eğitim almış güçlü kuvvetli gençlerden oluşan Yeniçeriler; siyasetle, bürokrasiyle, ekonomiyle yani askerlikten başka her şeyle ilgilenen, sık sık isyan eden, bir padişahı tahtan indirip diğerini tahta çıkaran, tahttan indirdiği padişahı katleden, devlet adamlarını vahşice öldüren, eli silahlı, niteliksiz bir çapulcu sürüsü haline geldi. Ve tüm bu uğursuzluklarını, savaş meydanlarında devletlerine yaşattıkları hezimetler izledi. 

Sorun da, sorunun çözümü de belliydi. Ancak padişahların bile ellerinden bir şey gelmiyordu. Nice fetihler yapan muzaffer orduyu rüsvan duruma düşürenler, bizzat kendi dedelerinin çapsız politikalarıydı.

İNTİKAM VAKTİ

II. Osman’ın Yeniçeri Ocağını kaldırma düşüncesi 1600’lerin Osmanlısı için erken bir karardı. Ancak 1800’lerin Osmanlısı için yapılması gereken ilk icraattı. Bu doğrultuda Nizam-ı Cedid adlı bir ordu kuran III. Selim; kendileri için tehlikeyi öngören Yeniçerilerin isyanıyla tahttan indirildi. Taht, IV. Mustafa’ya verildi. Devrik padişah, tekrar tahta geçebileceği endişesiyle 1807 yılında katledildi.

II. Mahmud, şehzadeliğinde yaşanan bu acı olaydan ve Yeniçerilerin kanlı tarihinden ders çıkararak 1808 yılında tahta oturdu. Onu hırsla besleyen en büyük arzusu; Yeniçeri Ocağını kaldırmak, II. Osman’dan III. Selim’e kadar Yeniçerilerin zulmüne uğramış padişahların intikamını almaktı. Bunun için 17 sene boyunca ince ve dengeli bir siyaset yürüttü. Bu sürede halkın, ayanların, ulemanın ve devlet adamlarının desteğini aldı.

HAYIRLI OLAY

Tarihler 1826 yılını gösteriyordu. Artık harekete geçme zamanı gelmişti. Eşkinci ocağı adında Batı tarzında bir ordu kurduğunu açıklayan II. Mahmud, Yeniçerilerin isyan edeceğini biliyordu. Beklediği isyan kısa sürede gerçekleşti. Padişah, Yeniçerilere karşı diğer Osmanlı birliklerini ve halkı savaşmaya çağırdı. Sultanın çağrısına tam destek veren askerler, Yeniçeri kışlalarını ateş altına aldı. Binlerce Yeniçeri öldürüldü. Ablukadan kurtulabilen Yeniçeriler, halk tarafından linç edildi. Tutuklananlar ise idam edildi. Halkta kin ve nefret o kadar büyüktü ki, bu olaydan yüzyıllar önce ölmüş olan Yeniçerilerin mezarları dahi tahrip edildi.

Yeniçerilerin kaldırılması tarihe Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) adıyla geçti. II. Mahmud, intikam ateşiyle ortadan kaldırdığı Yeniçeri Ocağının yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediyye (Muhammed’in Zafer Kazanmış Askerleri) Ocağını kurdu.

MODERN ORDU

Kanlı devrim, imparatorluğun ömrünü 100 yıl daha uzattı. Daha önemlisi orduda yapılan modernleşmenin en önemli adımı olarak tarihe geçti. O modern ordu ki; imparatorluğun son nefesinde bile Mustafa Kemal gibi bir dahiyi tarihe kazandırdı.