YUGOSLAVYA’NIN YOK OLUŞU II: MAKEDON AYRILIKÇILIĞI

Alp Ramazanoğlu |

Yugoslavya halkları arasında en ilginç topluluk Makedonlar… Çünkü Makedonya ve Makedonlar, ulus inşa etme projesinin sadece iki-üç nesilde nasıl başarıldığının en çarpıcı örneklerinden birini teşkil ediyor.

Osmanlı Balkan toprakları etnik haritası
Açık yeşil alan: Bulgarlar ve Makedonlar tek millet olarak gösterilmiş

Batılılar tarafından 20’nci yüzyıla kadar hazırlanan Osmanlı İmparatorluğu etnik haritalarında Makedonlar “Bulgar” olarak geçmiştir. Zira o dönemdeki raporlarda Makedonca Bulgarca ayrımı yoktu. Her iki dil de gerçekten çok benzer olduğu için “Bulgarca” olarak geçiyordu. Osmanlı Makedonyası’nda yaşayan Makedonlar, Bulgaristan ile birleşmek için silahlı ve silahsız faaliyet içindeydiler. Osmanlı Makedonyası’nın büyük bölümü de Panslavistler tarafından “Batı Bulgaristan” ismiyle tabir ediliyordu.

Balkan Savaşlarında Osmanlı topraklarının paylaşımı

Osmanlı’nın Rumeli topraklarının paylaşıldığı Balkan Savaşları sonrasında Ege Makedonya’sı Yunanistan’a, Pirin Makedonya’sı Bulgaristan’a verildi. Vardar Makedonya’sı ise (Kuzey Makedonya) Sırbistan’a bırakıldı.

Makedonya Bulgarlarının, kendilerini Bulgarlardan ayrı olarak Makedon milleti adıyla kabul etme hikayesi Sırbistan’ın Kuzey Makedonya’yı ele geçirmesiyle başlamış oldu.

TEK MİLLETTEN İKİ HALKA

Sırbistan ve bileşenleriyle daha sonra kurulan Yugoslavya’nın devlet ve eğitim politikaları neticesinde Kuzey Makedonya Bulgarlarına, “Makedon” etnik kimliği benimsetildi. Amaç Makedon ve Bulgarların birleşme ihtimalini önlemekti.

Eski Yugoslavya Cumhuriyetleri

Aslında Yugoslavya, uyguladığı bu politikada kendince haklıydı. Çünkü hem Balkan Savaşlarında hem I. Dünya Savaşı’nda hem de II. Dünya Savaşı’nda Bulgarlar, ilk olarak Kuzey Makedonya’yı ele geçirmiş, “Büyük Bulgaristan” hayallerini savaş koşullarında da olsa gerçekleştirmişti. Bulgaristan dünya savaşlarında kaybeden cephede olduğu için Kuzey Makedonya toprakları yeniden Yugoslavya’ya verilmişti.

Yugoslavlar başarılı da oldular. Günlük konuşma dilinde birbirini rahatlıkla anlayan iki halk, iki ayrı millete dönüştürüldü.

20’nci yüzyıla kadar kendilerini tek millet olarak gören ve aynı dili konuşan Makedon ve Bulgarlar; dilleri, soyları ve dinleri aynı olmasına rağmen iki farklı millet haline getirildi. Bugün bir Makedon’a “Siz Bulgarlarla aynı millettensiniz” dediğinizde hiç iyi bir tepkiyle karşılaşmazsınız.

YUNAN-MAKEDON İSİM VE BAYRAK KRİZİ

1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Makedonya, Yunanistan ile yaşadığı isim ve bayrak krizi nedeniyle Birleşmiş Milletler’e 1993 yılında üye olabildi. Yunanistan’ın baskıları sonucu adı Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya şeklinde kayıtlara geçti.

Makedonya bölgesinin toprakları.
Kuzey bölgesi Kuzey Makedonya Cumhuriyeti
Güney bölgesi Yunanistan'a, doğu bölgesi Bulgaristan'a ait.
Batıda ve kuzeyde Arnavutluk ve Sırbistan'a bağlı küçük bölgeler...

Yunanistan’ın içerisinde Makedonya adında zengin ve yoğun nüfuslu bölgesi bulunuyor. Bu bölgenin de başkenti Selanik… İşte bu nedenle Makedonya’nın Yugoslavya’dan bağımsızlığını kazandığı günden itibaren Yunanlar ve Makedonlar arasında isim krizi patlak verdi.

Günümüz Makedonları Slav milletine mensupken Antik Makedonlar Yunan halklarından birini oluşturuyordu. Bu sebeple Makedon ismi, kültürü, dili ve Büyük İskender gibi tarihi şahsiyetlerinin sahiplenilmesinde günümüz Makedonları ve Yunanlar arasında ciddi anlaşmazlıklar meydana geldi.

Makedonya'nın eski bayrağı 1992-1995

     

Makedonya'nın günümüzdeki bayrağı

İki ülke arasında yürütülen müzakereler sonucu Makedonya Cumhuriyeti’nin 1995 yılında bayrağı, 2019 yılında ise ismi değiştirildi. Ülkenin yeni adı Kuzey Makedonya Cumhuriyeti oldu.

Makedonca dili, Makedon milleti kavramı ve Büyük İskender’in sahiplenilmesi konularında hala ihtilaflar bulunuyor.

BULGARLAR VE MAKEDONLAR BİRLEŞİR Mİ?

Bulgarların büyük Bulgaristan hayali içerisinde Makedonya ile birleşme ülküsü güçlü bir şekilde mevcut. Bulgaristan hükümeti, daha 20 yıl öncesine kadar Makedoncayı Bulgarcadan ayrı bir dil olarak görmüyordu.

20'nci yüzyıl  Balkanlar etnik haritası.
Turuncu renkli alan: Bulgarlar ve Makedonlar tek millet olarak gösterilmiş.

Makedon cephesinde ise Bulgarlarla birleşme düşüncesine dair ciddi bir eğilim yok. Onlar, Slav kimliklerine bağlı olup, Yunan kökenli Makedon adını ve kültürünü sıkı sıkıya sarılmış durumdalar. Bu iki antitezden adeta bir sentez yaratma peşindeler. Yunanistan’ın ve Bulgaristan’ın tarihi dayanağı olan güçlü baskıları karşısında ne kadar başarılı olabilirler bilinmez.

Makedoncada Sırpça ve Türkçe kelimeler Bulgarcaya göre biraz daha fazla. Bunda sırasıyla Osmanlı ve Yugoslav hakimiyeti etkili olmuş. Buna rağmen Makedoncanın Bulgarcadan farkını Türkiye’de Ege şivesiyle Karadeniz şivesinin farkı kadardır desek yanlış olmaz.

Makedoncanın dolayısıyla Bulgarcanın, Yugoslavcadan (Sırpça, Hırvatça, Boşnakça, Karadağca) farkını ise Türkçe ile Azericenin farkı kadardır desek yanılmış olmayız.

AYRILIKTA ISRAR

Makedonya’nın özellikle batı bölgelerinde ağırlıklı nüfusa sahip olan Arnavutlar, Arnavutluk ile birleşme hayalleri kuruyor.

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti toprakları ve ülkenin etnik yapısı

Bulgarlarla soydaşlık, dindaşlık ve dildaşlık bağları olan Makedonların ise Bulgaristan ile birleşme gibi bir derdi yok. İki halk 20’nci yüzyıla kadar tek millet olarak anılıyorken, Makedonların ayrılıkta ısrar etmesi, Makedon adıyla da Yunanistan’ın başına bela olması çok çok ilginç.

Evet belki bugün iki halk da birleşmek istese, egemen güçler buna izin vermeyecektir. Ancak özellikle Makedon cephesinde birleşme ülküsünün hiç olmaması, Yugoslavya döneminde atılan ayrılık tohumlarının nasıl yeşerdiğini ve başarılı olduğunu görmek açısından ibret verici.

***

Sonraki yazı: YUGOSLAVYA’NIN YOK OLUŞU III: BİR MİLLET ÜÇ HALK, SIRP-HIRVAT-BOŞNAK