BOSNA-HERSEK BÖLÜNMELİ BOŞNAK CUMHURİYETİ KURULMALI

Alp Ramazanoğlu |

Dünyada etnik çatışmaların merkez üssü olan Balkanlar, ulus devlet kurma fikirleriyle başlayan milliyetçi isyanların başarı kazandığı ilk coğrafya oldu. Bu yönüyle diğer kıtalardaki toplumlara da ilham vererek günümüzde var olan ve gelecekte de kurulması muhtemel ulus devletlerin önünü açtı.

Balkanlar’daki etnik isyanlar ve savaşlar Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasındaki en önemli faktörlerden biri olurken Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve sonrasında kurulan Yugoslavya’nın tarih sahnesinden silinmesinin temel nedenini teşkil etti.

Balkan coğrafyasında 19. yüzyılda başlayan bu gerilim, bazen artan şiddette bazen ise sönümlenmiş bir şekilde günümüze de sirayet ediyor. Geçtiğimiz haziran ayında Karadağ ve Sırbistan arasında tansiyon yükselmiş, Karadağ Cumhurbaşkanı Milo Djukanoviç, verdiği bir demeçte Sırbistan ile savaşmaya hazır olduklarını bile söylemişti. Ben de konuya ilişkin hazırladığım https://dusuncesahnesi.blogspot.com/2021/06/balkanlarda-karadagli-sirp-gerginligi.html linkli yazımda iki ülke arasında yaşanan anlaşmazlığı analiz etmiştim.

BOSNA-HERSEK’TE YÜKSEK TANSİYON

Bu gerilimden sadece 5 ay sonra, kıvılcım daha tehlikeli bir şekilde Bosna-Hersek’ten yükseldi. Bosna Sırp Cumhuriyeti Devlet Başkanı Milorad Dodik, ülkedeki üç kutuplu siyasi anlaşmazlığın Bosna-Hersek’in ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini söyledi. Dodik ayrıca Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin kendi ordusunu kuracağını açıkladı.

Dodik’in de ifade ettiği gibi Bosna-Hersek, üç etnik grubun oluşturduğu üç başlı bir yapıyla yönetiliyor. Nüfusun yüzde 52’si Boşnak, yüzde 33’ü Sırp ve yüzde 15’i Hırvatlardan meydana geliyor. Ülke entite adı verilen 3 özerk bölgeden oluşuyor. Bu entiteler, Sırpların kontrolündeki Bosna Sırp Cumhuriyeti, Boşnak ve Hırvatların birlikte kontrol ettiği Bosna-Hersek Federasyonu ile tarafsız Brçko Bölgesi.

Bosna-Hersek’i oluşturan üç entitede nüfus oranları şöyle: Nüfusu yaklaşık 2 milyon 400 bin olan Bosna-Hersek Federasyonu’nun yüzde 73,8’i Boşnaklardan, yüzde 23,5’i Hırvatlardan, 2,7’si Sırplardan oluşuyor. Nüfusu yaklaşık 1 milyon 300 bin olan Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin yüzde 83,2’si Sırplardan, yüzde 14,3’ü Boşnaklardan, yüzde 2,5’i Hırvatlardan oluşuyor. Nüfusu yaklaşık 50 bin olan Brcko Bölgesi’nin yüzde 43,4’ü Boşnaklardan, yüzde 35,4’ü Sırplardan, yüzde 21,2’si Hırvatlardan oluşuyor.

Ülkede üç etnik grubun da ayrı lideri var. Bu üç liderin yer aldığı Bosna-Hersek Devlet Başkanlığı Konseyi ülkeyi yönetiyor. Üç etnik grubun dört yıllığına seçtiği bu üç lider de Konsey Başkanlığı görevini sırasıyla üstlenip, 8 aylık dönemin sonunda bir diğerine teslim ediyor. 1995’te imzalanan Dayton Anlaşması ile kurulan bu yapı, 26 yıldır devam ediyor. 

KÜÇÜK YUGOSLAVYA

Görüleceği üzere bugün Bosna-Hersek, adeta bir küçük Yugoslavya konumunda üç etnik yapıyla kör topal yönetilmeye çalışılıyor. Sırplar ve Hırvatlar çoğunlukta olduğu bölgeleri alarak Sırbistan’a ve Hırvatistan’a katılmak isterken Boşnaklar ise var olan statükonun sürdürülmesinden yanalar. Balkanlarda her milletin bir ulus-devleti kurulmuşken Boşnaklar maalesef küçük Yugoslavya olan Bosna-Hersek’te egemenliklerini Sırplar ve Hırvatlarla paylaşmayı sürdürüyor.

Kararların 2’ye karşı 1 oyla alındığı Devlet Başkanlığı Konseyi’nde Boşnak halkının talepleri ne kadar karşılanabiliyor? Boşnaklar, egemenlik hakkının ne kadarını kullanabiliyor? Aynı durum Sırplar ve Hırvatlar için de geçerli ancak bu iki halkın Sırbistan ve Hırvatistan olmak üzere egemen ulus devletleri var. Ve iki halk da egemen ulus devletleriyle birleşmek istiyor. Peki, Boşnakların kendi ulus çıkarlarına göre karar alabilecek, icraat yapabilecek bir devlete ihtiyacı yok mu? Sırplar ve Hırvatların ayrıldığı bağımsız egemen bir Boşnak Cumhuriyeti neden olmasın?

Boşnaklar, İsrail’in son Gazze saldırısını kınamak istemiş, ancak Devlet Başkanlığı Konseyi’nde Sırp ve Hırvat temsilcilerin hayır oyuyla 2’ye karşı 1 kalmış ve kınama olmamıştı. Bu Bosna-Hersek’te üç başlı yapının getirdiği yüzlerce anlaşmazlığın sadece küçük bir örneğiydi.

BOŞNAKLARIN SEÇİMİ

Boşnakların bir tercih yapması gerekiyor. Ya Bosna-Hersek’in 51 bin 137 kilometrekarelik toprağını Sırplar ve Hırvatlarla paylaşıp, ulusal egemenlik haklarını tam manasıyla kullanamamaya devam edecekler ya da Sırplar ve Hırvatların ayrıldığı, toprakları daha küçük şekilde kurulacak bir Boşnak Cumhuriyeti’nde egemen ulus devletlerini inşa edecekler.

Tabii mevcut statükonun sürdürülmesi durumunda kapıda her an beliren bir savaş riski de var. Bosna Sırp Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı  Dodik’in ordu kuracaklarını açıklaması Bosna-Hersek’te bir gün tekrar savaş çıkacağı gerçeğini yeniden hatırlattı. Mevcut Bosna-Hersek ordusu; Boşnak, Sırp ve Hırvatlardan oluşan 14 bin kişilik personele sahip. Olası bir savaşta her etnik grubun kendi çıkarı için hareket edeceğini, ordunun personeli ve silahlarıyla üçe bölüneceğini görememek saflık olur. Sırbistan ve Hırvatistan’ın kendi ordularıyla iç savaşa yapacağı olası müdahale riski de düşünüldüğünde Boşnakların yeni bir soykırım riskiyle karşı karşıya kalmayacağının bir garantisi yok.

Bu kabus dolu ihtimaller gerçekleşmeden Bosna-Hersek barış içinde 3’e bölünmeli. Sırplar Sırbistan’a, Hırvatlar Hırvatistan’a katılmalı. Boşnaklar ise tam egemen ulus devletleri olacak bağımsız Boşnak Cumhuriyeti’ni kurmalı. 

Açık mavi: Bosna Sırp Cumhuriyeti, Koyu mavi: Brcko Bölgesi
Açık mavi ve koyu mavi: Sırbistan'a katılacak topraklar
Pembe, kırmızı, bordo: Hırvatistan'a katılacak Posavina, Hersek Neretva ve Batı Hersek kantonları
Yeşil: Boşnak Cumhuriyeti
Açık yeşil: Boşnak Cumhuriyeti'ne katılacak Doğu Saraybosna ve Kalinovik bölgeleri
Koyu yeşil: Boşnak Cumhuriyeti'ne katılacak On kantonu

BÖLÜNME NASIL GERÇEKLEŞMELİ?

Bosna-Hersek’te barış içinde bir bölünme için üç etnik grubunda belli tavizler vermesi gerekecek. Bölünme karşılıklı yapılacak küçük toprak ve nüfus mübadeleleriyle gerçekleşebilir.

- Toprakları Brcko Bölgesi tarafından ikiye ayrılan Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğünün sağlanması için Brcko Bölgesi Bosna Sırp Cumhuriyeti’ne verilir ve Bosnalı Sırplar Sırbistan’a katılır. Bunun karşılığında Boşnak Cumhuriyeti’nin başkenti Saraybosna’ya çok yakın olan iki Sırp bölgesi, Doğu Saraybosna ve Kalinovik Boşnak Cumhuriyeti’ne verilir.

- Bosna-Hersek Federasyonu içinde Hırvatların çoğunlukta olduğu Posavina, Batı Hersek ve Hersek-Neretva kantonları Hırvatistan’a katılır.

- Boşnak Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğünün sağlanması için çoğunluğu Hırvat ve Sırplardan oluşan Bosna-Hersek Federasyonu’na bağlı On Kantonu, Boşnak Cumhuriyeti’ne verilir. Sırbistan ve Karadağ arasında paylaşılmış olan Sancak Bölgesi’nde yaşayan Boşnaklar, On Kantonu’ndan ayrılan Hırvat ve Sırpların yerine bölgeye yerleştirilir.

- Toprak değişiminin ardından oluşacak yeni sınırlar sonrasında üç ülkenin tüm bölgelerini kapsayacak şekilde etnik gruplar arasında nüfus mübadelesi yapılır. 

Yeni sınırlar sonrasında Boşnak Cumhuriyeti (yeşil) ve çevresi; Sırbistan (mavi), Hırvatistan (kırmızı), Karadağ (mor), Arnavutluk (turuncu)

Böyle bir senaryonun gerçekleşmesi durumunda Azerbaycan örneğinde olduğu gibi Boşnak Cumhuriyeti, Türkiye’nin desteğiyle donanımlı ve güçlü bir orduyla donatılacak düşmanlarına karşı caydırıcılığa sahip olacaktır. Boşnakların kendi topraklarında kendi ulus devletlerinde soykırım veya sürgün riskiyle karşılaşmadan egemen ve özgür bir şekilde var olmalarının yegane yolu budur.