ÇEKOSLOVAKYA'NIN VEDASI

Alp Ramazanoğlu |

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Avusturya kısmında kalanlarının Çek, Macaristan kısmında kalanlarının Slovak olarak adlandırıldığı ancak dili, dini, mezhebi ortak olan Çekoslovak ulusu, tarihi zorluklara rağmen birleşmeyi başardı ancak nankör bir kolaycılıkla ayrıldı. 

Çekoslovakya’nın bölünmesi Çekoslovak halkına sorulmadan, referanduma gidilmeden gerçekleşmiş, yapılan araştırmalarda halkın yüzde 70’i karşı olmasına rağmen politikacıların isteğiyle olmuş; silahsız, çatışmasız, kansız ve fakat bir o kadar da kırık bir ayrılık hikayesi… 

Nazi Almanyası'nın işgalinden önce Çekoslovakya sınırları ve bölgeleri, 1938

KURULUŞ VE NAZİ İŞGALİ

20’nci yüzyılın önemli devletlerinden biri olan Çekoslovakya, 1918 yılında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılması sonrası Çekoslovak halkının çoğunlukta olduğu topraklarda kuruldu. Adı üstünde Çek ve Slovak halklarının bir araya gelmesiyle kurulan Çekoslovakya’da, 1945 yılına kadar önemli sayıda Alman, Macar, Polonyalı ve ülke içinde Rutenyalı/Rusin olarak da adlandırılan Ukraynalı nüfus yaşıyordu. Ancak kurucu unsur Çekoslovak ulusu, resmi dil ise Çekoslovakça’ydı.

Çekoslovakya'nın etnik yapısı, 1930

Çekoslovakya, Nazi Almanyası işgali altında kaldığı 2. Dünya Savaşı’nda ikiye bölündü. Çek bölgesinde ‘Bohemya ve Moravya Protektorası’, Slovak bölgesinde ise ‘Slovak Cumhuriyeti’ kuruldu. Her ikisi de Nazi Almanyası’nın kukla devletleriydi. 

Çek Cumhuriyeti'nin üç renkli ulusal bayrağı: Ülke, Nazi işgali döneminde
Bohemya ve Moravya Devleti adıyla bu bayrağı kullandı.

2. Dünya Savaşı’nın ve Nazi işgalinin sonra ermesiyle beraber Çekoslovakya yeniden birleşti. Ülkedeki Almanlar sürüldü, Polonyalı ve Macarların önemli bir kısmı kendi ulus devletlerine göç etti. Ukraynalıların çoğunlukta olduğu ‘Subcarpathian Rus’ bölgesi ise Sovyetler Birliği’ne bağlı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne verildi. Toprak kaybı ve göçler nedeniyle 1945 sonrası ülkenin nüfusu ezici olarak Çekoslovak halkından oluştu. 

Çekoslovakya'nın sınırları ve bölgeleri, 1945-1992

SOSYALİZM VE SOVYET İŞGALİ

Çekoslovakya, 2. Dünya Savaşı sonrası kurulan çift kutuplu dünya sisteminde Doğu Blokunda yer alarak 1948’de sosyalizme geçti. Federal devlet modelini benimseyen Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti, Çek Sosyalist Cumhuriyeti ve Slovak Sosyalist Cumhuriyeti olarak iki özerk kurucu devletten oluştu. 

Sosyalist yönetim 1968’de liberalleşme reformlarını hayata geçirmek istedi. Bu adım ise Doğu Bloku rejimlerinde büyük bir tehdit olarak görüldü. Kaderi maalesef işgallerle çizilen Çekoslovakya, 1968’de bu kez Sovyetler Birliği liderliğindeki Varşova Paktı ülkeleri tarafından işgal edildi. Kanlı müdahale başarılı oldu ve ülkedeki liberalleşme süreci durduruldu.

KADİFE DEVRİM, KADİFE BOŞANMA

Ancak değişim kaçınılmazdı. Çanlar sosyalist ülkeler için çalıyordu. Doğu Bloku rejimleri 1989’dan itibaren bir bir yıkılmaya başladı. Liberal devrimin fitilini 1968’de yakan ve kanlı bir işgalle bedel ödeyen Çekoslovakya, işgalden 21 yıl sonra bu kez kansız ve barışçıl bir şekilde sosyalizmi terk etti. Çekoslovakya’daki bu medeni değişim tarihe ‘Kadife Devrim’ olarak geçti.

Özerk Çek Cumhuriyeti bayrağı

Sosyalizmin ardından 1990 yılında kurulan Çekoslovakya Federatif Cumhuriyeti, eski rejime benzer bir şekilde özerk Çek Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti’nden oluşuyordu. 

Özerk Slovak Cumhuriyeti bayrağı

Ülkedeki Çekoslovak politikacılar, 1990 yılında gerçekleşen Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesini örnek alıp Çekoslovakya’nın bütünlüğünü güçlendirmek yerine Sovyetler Birliği’nin 1991’deki dağılmasını model aldı. Sovyetler Birliği çok uluslu bir federasyondu. Halklar arasında dil, din ve mezhep ayrılıkları bölünmeyi mantıklı bir temelde açıklıyordu.

Çek ve Slovak halkları ise Çekoslovak üst kimliğinde bir bütündü. Dilleri Çekçe ve Slovakça arasında çok küçük şive farkları vardı ve Çekoslovakça adı altında tek bir dildi. Dinleri ve mezhepleri ortaktı; her iki halk da Hristiyanlığın Katolik mezhebine bağlıydı. Ülkenin batısındaki Çekler daha seküler, doğusundaki Slovaklar daha muhafazakardı.

Maalesef Çekoslovak politikacılar tarihteki tüm zorluklara rağmen bir bütün olabilmiş milletlerini ve devletlerini ayırmayı kafalarına koymuştu. 23 Temmuz 1992’de Çek bölgesinin lideri Vaclav Klaus ve Slovak bölgesinin lideri Vladimir Meciar, bölünme konusunda anlaştı. 

Bağımsız Slovakya Cumhuriyeti bayrağı

Çekoslovakya, 1 Ocak 1993’te silahsız ve kansız bir şekilde ayrıldı. ‘Kadife Boşanma’ denilen bölünmeyle Çekoslovakya’nın batısı Çek Cumhuriyeti veya resmi kısa adıyla Çekya, doğusu ise Slovakya olarak bağımsız ülkeler haline geldi. Çek Cumhuriyeti, tarihsel bağları sebebiyle Çekoslovakya bayrağını kullanmaya devam etti. 

Çekoslovakya'nın ve dağılmadan sonra
bağımsız Çek Cumhuriyeti'nin bayrağı

HALKA RAĞMEN AYRILIK

O dönem yapılan kamuoyu araştırmalarında Çekoslovak halkının yüzde 70’inin bölünmeye karşı olduğu ortaya konulmuştu. Referanduma gidilse halk, ezici bir çoğunlukla ayrılığa “hayır” diyecekti. Politikacılar, halkın bu isteksizliği bilinmesine rağmen referanduma gitmedi ve aralarındaki anlaşmayla Çekoslovakya’yı böldü.

Antidemokratik ayrılıktan yıllar sonra bugün Çek ve Slovak halkları arasında yeniden birleşme yönünde sivil girişimler mevcut. 2015 yılında kurulan “2018’de Yeniden Çekoslovakya” adı verilen platform, birleşme için referandum talep etmişti. Aradan geçen 5 yıla rağmen bu konuyla ilgili her iki devlet de resmi bir adım atmadı. 

Çekya ve Slovakya, 2023

Birleşmenin, bölünmeden çok daha zorlu bir süreç olması gerçeğinden hareketle Çekoslovakya’nın yeniden kurulması, bir hayalden öteye geçeceğe benzemiyor. 

BİR ÖNERİ...

Çekoslovakya benzeri aynı etnik gruptan aynı dilden aynı dinden aynı mezhepten olan ve buna rağmen bölünen bir diğer ülke Sırbistan-Karadağ ile ilgili 4 yıl önce şu yazıyı kaleme almıştım; okumak isteyenler için linkini paylaşıyorum:

https://dusuncesahnesi.blogspot.com/2019/03/yugoslavyanin-yok-olusu-iv-karadagin.html